Fazla mesai olarak ifade edilen kavram İş Hukuku kapsamında ele alınır. İşçilerin kanunda ön görülen sürenin üzerinde çalışması durumunda fazla mesai alacağı hakkı doğar. 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca işçi ve işveren ile ilgili yasal yükümlülükler belirlenir. Bu kanun, işçi ve işveren arasında çıkan uyuşmazlıklarda ve Sosyal Güvenlik Kurumu’nun taraf olduğu davalarda da başvurulan yasaları içerir.
Fazla mesai alacağı işçinin kanunlardan doğan haklarını tanımlar. Buna göre işçi haftada 45 saatin üzerinde çalıştığında fazla çalışma ücretini almaya hak kazanır. İşçi açısından gün bazında değerlendirildiğinde 11 saatin üzerinde çalışma gerçekleştiğinde haftalık 45 saat çalışma sınırına bakılmaksızın fazla mesai alacağı hakkından söz etmek gerekir.
İşçi normal çalışma süresinin üzerinde çalıştırıldığında çalışma ücretinin yanı sıra hukuki sonuçlar da ortaya çıkar. Fazla çalışma işçinin haftalık 45 saatin üzerinde çalıştırılması durumunda ortaya çıkar. Fazla mesai süresi yönetmelikler kapsamında yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamamaktadır.
Çalışma zamanı olarak ifade edilen süre ise işçinin işte geçirdiği süredir. İşin başlamasından işin sona ermesine dek geçen zaman aralığı bu süreyi kapsar. 4857 sayılı İş Kanunu 41.maddesi fazla mesai ile ilgilidir.
Fazla Mesai Ücretinin İspatlanması
İş Kanunu uyarınca fazla mesai yapılamayacak işler ya da kimlerin fazla mesai yapamayacağı gibi konular da açıklanır. Buna göre bazı mesleklerde fazla mesai yapılamamaktadır. Ayrıca bazı çalışma şartları gereği de fazla çalışma olarak adlandırılan uygulama yapılamaz.
Sağlık kuralları uyarınca günlük 7,5 saat ve daha az süre ile çalışmak durumunda olan kişilerin fazla mesai yapması söz konusu değildir. 4857 sayılı İş Kanunu 41. Maddesi fazla mesai alacağı ile ilgili olurken 63. Madde ile fazla mesai yaptırılamayacak kişiler açıklanır.
İşçi fazla mesai yaptığında ücret alacağı hakkı doğar. Bu hakkı işveren tarafından teslim edilmediğinde ise kanun işçiyi korur. Bu durumda öncelikle işçinin ücret bordrosu aracılığı ile bu hakkını ispat etmesi gerekir. Dava açılmadan önce de arabuluculuk kurumuna müracaat edilmelidir. Anlaşmanın sağlanmaması halinde ise İş Mahkemesi’ne dava açılabilir.
Fazla Mesai Ücretinin Hesap Edilmesi
Fazla mesai ücreti hesaplanırken haftalık 45 saatlik çalışma süresinin üzerinde çalıştırılan işçilerin haklarından söz edilmiş olur. İşçi gün bazında da 11 saatin üzerinde çalıştığında fazla çalışma ücretini almaya hak kazanır.
İşçi haftalık 45 saatin üzerinde çalışmasa dahi günlük 11 saatin üzerinde çalıştırıldığında fazla mesai yapmış olur. Bu durumda işçi için gün bazında haktan yaralanmak mümkün hale gelir. İşçi ve işveren çalışma süresi ile ilgili olarak aralarında bir anlaşma sağlayabilir. Aksi olmadığı sürece haftalık 45 saatlik çalışma süresi 6 güne eşit olarak bölünür.
Haftalık 45 saati geçmeyen çalışma süresi için fazla mesai ücreti hesaplaması yapılmamaktadır. İşçi ve işveren arasında kararlaştırılmış olan çalışma süresi 45 saatin altında ise ve işçi fazla mesai yaptığı takdirde hesaplama 45 saat çalışılmış gibi düşünülerek yapılır. Hesaplama yapılırken de saat ücretinin %25’lik kısmı fazla çalışma ücreti olarak değerlendirilir.
Gece çalışan işçiler için de bazı haklar vardır. Bu işçiler 7,5 saatin üzerinde çalıştıklarında fazla mesai ücreti almaya hak kazanır. Sağlık kuralları gereği de günlük 7,5 saat çalışma sınırı bulunan işlerde işçi haftalık 45 saatlik çalışma süresini aşmamış olsa dahi 7,5 saatlik çalışma süresini aştığında fazla çalışma ücreti almaya hak kazanır.
Fazla mesai ücreti hesaplamaları yapılırken çalışma süresinin uzun olması halinde ise hakkaniyet indirimine gidilir. Bu durumda da %30 oranında bir hakkaniyet indirimi uygulaması söz konusu olur. Ara dinlenme süreleri ile ilgili olarak da bilinmesi gerekenler olur. İşçinin ara dinlenme süreleri fazla mesai ücreti hesaplamaları yapılırken düşülür. İşçi işverenin emrinde çalışmaya hazır olduğu andan itibaren ve işin bitimine dek geçen süre içerisinde çalışması yasal süre sınırını geçtiğinde fazla mesai alacağı hakkı doğar.
Hangi Meslekler Fazla Mesai Ücreti Almaz?
Fazla mesai ücreti işçinin 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca yasal çalışma süresinin aşılması durumunda almaya hak kazandığı bir ödemedir. İşveren bu ücreti ödemekle yükümlü olur. Bazı meslekler açısından ise fazla mesai alacağı talep edilemez.
Bir iş yerinde üst düzey çalışanın yüksek maaş alması durumunda ve üzerinde başka bir üst düzey yönetici de bulunmaması halinde fazla mesai ücreti talep etme hakkı olmaz. Bunun yanı sıra esnek çalışma saatleri nedeni ile ilaç mümessilleri ya da apartman görevlileri de fazla çalışma ücreti talep edemez.
Hangi İşçilere Fazla Çalışma Yaptırılamaz?
Fazla mesai yaptırılamayacak işçiler 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca belirlenmiştir. Bu kanunda yer alan bilgiler ışığında 18 yaşından küçük bireylere fazla mesai yaptırılamamaktadır. Hamile olanlara, yeni doğum yapmış olanlara da fazla çalışma yaptırılmaz.
Ayrıca işçi sağlık problemi varsa ve bunu raporla belgelemiş ise de fazla mesai yapmama hakkına sahiptir. İşçinin kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştığı durumlarda da fazla mesaiden söz edilmez. Fazla mesai olarak adlandırılan durum işçinin haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresinin üzerinde çalıştırılması halinde ortaya çıkar.
Fazla Mesai Ücretinde Zamanaşımı Süresi Ne Kadar?
Fazla mesai ücreti almaya hak kazanan işçiler yasal süresi içerisinde bu hakkı kullanabilir. Ücret alacağı adı altında yer alan fazla mesai ücreti işverenin ödemekle yükümlü olduğu bir ücrettir. Bu ödemenin yapılmaması durumunda işçi hukuk yoluna baş vurabilir.
Fazla çalışma ücretini alamayan işçi ücret bordrosu ile bunu ispat etmelidir. Ayrıca İş Mahkemesi’ne başvurmadan önce de arabuluculuk müessesesi aracılığı ile anlaşma sağlanmaya çalışılır. İşçi ve işveren anlaşma sağlayamadığında işçi mahkemeye müracaat ederek hakkını talep edebilir.
Fazla mesai ücreti için dava açılması gerektiğinde zamanaşımı süresi de merak edilir. Fazla mesai ücreti dava zamanaşımı süresi 5 yıldır. İşçi 5 yıllık süre içerisinde yasal haklarını kullanabilir. Fazla çalışma ücreti hesaplanırken geriye doğru 5 yıllık süre dikkate alınır.
Fazla Mesai Ücreti Ödenmezse İşçi Yasal Hakları
İşçi açısından fazla mesai ücreti ödenmediğinde bazı yasal haklar doğar. Bu durumdaki işçi işveren karşısında iş görme borcunu yerine getirmeme hakkına sahiptir. İşveren iş sözleşmesini feshedemeyeceği gibi işçi yerine başka bir çalışan da alamaz. İşçinin yaptığı işi bir başkasına da yaptıramaz.
İşçinin alacağı konusunda işverenin yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeni ile işçi iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi haklı bir nedene dayandığı için fesih işlemini yapabilmektedir. İşveren fazla mesai ücretinin bir miktarını ödese de işçi yasal haklarını kullanabilir.
Fazla Çalışma Ücreti Alacak Davası Hangi Mahkeme?
Fazla mesai ücreti ile ilgili olarak alacak hakkı doğan işçi dava açabilir. Bu durumda ise İş Mahkemesi’ne müracaat edilir. İş Mahkemesi’ne başvurmadan önce arabuluculuk müessesesinden hizmet alınır. Buradan istenilen sonuç elde edilemediğinde ise işçi yasal haklarını kullanarak dava açabilir.
Fazla mesai alacağı nedeni ile işçi ve işveren arasında uyuşmazlık olması durumunda yetkili mahkemeler davacının dava açacağı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi olur. Görevli mahkeme ise İş Mahkemesi’dir.
